ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 6، شهریور 1401 ، شماره پی در پی 76

واکاوی تطبیقی شخصیت و شخصیت‌پردازی در داستانهای تألیفی و ترجمه ‌ای دهه های 80 و 90 گروه سنی ب و ج براساس دیدگاه ماریا نیکولایوا

صفحه (141 - 160)
آزاده لاریجانی ، فرشته مؤمنی (نویسنده مسئول)، وجیهه ترکانی باراندوزی ، مریم شادمحمدی
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1400

چکیده

زمینه و هدف: در سالهای گذشته داستا‌نهای ترجمه ای نسبت به داستانهای تألیفی کودکان در کشور همواره در جذب مخاطب موفقتر بوده اند. بخشی از این موضوع ناشی از عواملی است که به ساختار محتوایی داستان برمیگردد. شخصیت‌ و شخصیت‌پردازی یکی از عناصر مهم در ساختار روایی داستان کودک و نوجوان است. در هر داستان، کاراکتر حالت پایدار نخستین را دگرگون میکند و مدار داستانی را بوجود می‌آورد. این پژوهش به مقایسه عنصر شخصیت و شخصیت‌پردازی از دیدگاه ماریا نیکولایوا در داستانهای تألیفی و ترجمه ای گروه سنی ب و ج، و بررسی تطبیقی ویژگیهای مسبب جلب مخاطب در این داستانها میپردازد تا علت اقبال به داستانهای ترجمه ای در مقایسه با داستانهای تألیفی در جذب مخاطب را از این منظر دریابد.

روش مطالعه: در این پژوهش تحلیلی-تفسیری با رویکرد اثبات‌گر (کمّی)، عناصر مختلف کاراکترسازی و شخصیت‌پردازی در یکایک نمونه ‌ها مورد مشاهده قرار گرفته ‌است. داده ها ابتدا به روش اسنادی و کتابخانه ای، از مطالعه و استخراج مجموعه ای از ویژگیهای شخصیت و شخصیت‌پردازی داستانهای پنجاه جلد کتاب (30 جلد ترجمه ای و 20 جلد تألیفی) از پرفروشترین کتابهای داستان کودک و نوجوان منتشرشده در بازه زمانی سالهای 95-85 گردآوری و طبقه بندی‌ شد. آنگاه با بدست‌آوردن مقدار عددی متغیرهای بررسی‌شده در شخصیت و شخصیت‌پردازی، تحلیل محتوای کیفی بر پایه نظریه ماریا نیکولایوا صورت گرفت.

یافته ها: یافته ها نشان میدهد که در هر دو نوع داستان، بیشتر کاراکترهای اصلی از نوع انسانی بوده و نسبت کاراکترهای اصلی از نوع انسانی در داستانهای ترجمه ای به تألیفی 90 درصد به 35 درصد بوده است. از میان کاراکتر‌های اصلی انسانی از نوع کودک نسبت داستانهای ترجمه ای به تألیفی 5-81 درصد به 5-54 درصد کاراکترهای اصلی بوده است. در 50 داستان بررسی‌شده تألیفی و ترجمه ای، بیشترین درصد به شخصیتهای خاکستری، پویا و تک‌بعدی اختصاص یافته و نسبت شخصیتهای خاکستری ترجمه ای به تألیفی 42 درصد به 18 درصد، شخصیتهای پویای ترجمه ای به تألیفی 46 درصد به 26درصد و نسبت شخصیتهای تک‌بعدی ترجمه ای به تألیفی 36 درصد به 28 درصد بوده ‌است. شخصیتهای کاراکترها در هر دو نوع ساده، برونگرا و فاقد انگیزه های پیچیده و از عناصر باورپذیری برخوردار بوده اند. بیشتر داستانهای ترجمه ای شخصیت‌پردازی تلفیقی داشته و در تألیفیها روش شخصیت‌پردازی غیرمستقیم و روش تلفیقی به یک اندازه بوده ‌است. در هر دو داستان، شخصیت‌پردازی بیرونی بیش از شخصیت‌پردازی درونی مورد توجه قرار گرفته و از میان ابزارهای مختلف برای شخصیت‌پردازی از سه ابزار کنش، گفتار و آشنایی‌زدایی) استفاده بیشتری شده ‌است.

نتیجه گیری: یافته های حاصل از تطبیق نتایج نشان ‌میدهند که کتابهای داستانی ترجمه ای نسبت به کتابهای تألیفی، بسبب رعایت بیشتر عوامل مؤثر در انتخاب کاراکتر و شخصیت‌‌پردازی بعنوان بخشی از اسباب گرایش کودکان و نوجوانان، در جذب مخاطبان خود موفقتر بوده اند.

کلمات کلیدی
کاراکتر , شخصیت‌پردازی , واکاوی تطبیقی , داستانهای تألیفی و ترجمه ای , گروه ب و ج , ماریا نیکولایوا

• ادبیات کودکان و نوجوانان؛ ویژگیها و جنبه ها، حجازی، بنفشه، (1395)، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
• بررسی داستانهای فانتزی دهه هشتاد از منظر نظریه روایی ماریا نیکولایوا، صادقی، عمران؛ ظهیری، بیژن و رنجبر، ابراهیم. (1397). فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) (3) 11، صص 203-183.
• بررسی رابطه رشدشناختی و درک روایی در ادبیات داستانی کودک و نوجوان (براساس نظریه ماریا نیکولایوا)، قاسم‌زاده، سیدعلی؛ خدادادی فضل ‌الله و شاملویی، علی. (1398). مطالعات ادبیات کودک شیراز. (دی ماه انتشار آنلاین).
• بررسی روایت هزارویک سال اثر شهریار مندنی‌پور بر پایه نظریه نیکولایوا، جمالی، عاطفه و قربانی، حسین. (1397)، فصلنامه پژوهشهای ادبی. (59) 5، صص 32-9.
• بررسی شخصیت‌پردازی در داستانهای خردسالان با تمرکز بر 39 اثر، رشیدی، صفورا سادات و یحیایی، محمد. (1395). مجله علمی ـ پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز (1) 7، صص 106- 85.
• تارنمای برهم کنشانه متن و تصویر با بررسی تطبیقی کتابهای برتر داستانی تصویری ایرانی و غیرایرانی (برپایه نظریه ماریا نیکولایوا و کارول اسکات). حسام‌پور، سعید؛ مصلح، سعید؛ و خوشبخت، فریبا (1393). مطالعات ادبیات کودک شیراز، (2) 5، صص 54-25.
• خلق شخصیتهای ماندگار، سیگر، لیندا. (1374). ترجمه عباس اکبری. تهران: مرکز سینمای تجربی.
• داستان ابزاری برای کمک به کودک و نوجوان در حل و مقابله با مشکلات. پریرخ، مهری و امجدی، زهرا. (1386). پژوهشنامۀ ادبیات کودک و نوجوان. شماره 47، صص 20-1.
• داستان؛ ساختار، سبک و اصول فیلمنامه نویسی. مک‌کی، رابرت. (1389). ترجمه محمد گذرآبادی، تهران: هرمس.
• روان شناسی رشد. نجاتی، حسین، (1388)، تهران: بیکران.
• روش‌شناسی نقد ادبیات کودکان. محمدی، محمدهادی، (1378)، تهران: مؤلف.
• زمینه شناخت ادبیات کودکان و نوجوانان. یوسفی، محمدرضا، (1386)، تهران: پیک بهار.
• شخصیت‌سازی و شخصیت‌پردازی در آثار اقتباسی از مثنوی مولوی برای کودکان و نوجوانان. نیری، محمدیوسف و مرتضایی، پروین. (1392)، مجله علمی ـ پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز (1) 4، صص 159- 138.
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال. (1394)، تهران: سخن.
• فراسوی دستور داستان، از کتاب مجموعه مقالات دیگرخوانیهای ناگزیر. نیکولایوا، ماریا، (1387) ترجمه و گردآوری مرتضی خسرونژاد، تهران: انتشارات کانون پرورش فکری کودکان.
• فن داستان‌نویسی. سلیمانی، محسن. (1379). چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
• قصه نویسی. براهنی، رضا. (1368)، تهران: البرز.
• مقایسۀ رابطه متن و تصویر در کتابهای داستانی- تصویری برگزیدۀ ایرانی و اروپایی- آمریکایی معاصر بر پایه نظریه ماریا نیکولایوا و کارول اسکات، حسام‌پور سعید و مصلح، ملیحه. (1394). مطالعات تطبیقی هنر (9) 5، صص 63-47.
• مکتب و نظریه ها در روان شناسی شخصیت. شهاملو، سعید، (1384). تهران: رشد.
• نقد ادبی. شمیسا، سیروس، (1394)، تهران: میترا.
• نگاهی به ابعاد روایت‌مندی در داستان سه سوت جادویی احمد اکبرپور؛ حسام‌پور، سعید و آرامش‌فرد، شیدا. (1391). مجله علمی ـ پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز (1) 3، صص 46- 19.
• هنر داستان‌نویسی، یونسی، ابراهیم، (1355)، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.